TACOZIJL (DE), zeesluis, prov. Friesland, kw. Westergoo, griet. Gaasterland. Zie Takozijl.

TAEKEZIJL, zeesluis, prov. Friesland, kw. Westergoo, griet. Gaasterland. Zie Takozijl.

TAKEZIJL, sluis, prov. Friesland, kw. Westergoo, griet. Gaasterland. Zie Takozijl.

TAKOZIJL, ook wel Takezijl, Taekezijl of Tacozijl gespeld, sluis in den zeedijk, prov. Friesland, kw. Westergoo, griet. Gaasterland, 3/4 u. Z. van Slooten, aan eenen inham der Zuiderzee, die het water uit het Slootermeer, door de Ee, in de Zuiderzee brengt.

In vroegere tijden, en nog omstreeks het jaar 1595, was deze zijl, benevens die van Workum, de eenige bekwame haven voor Westergoo. Doch sedert dien tijd is de stand van zaken grootelijks veranderd en ook deze zijl nu van minder belang dan wel voorheen. Ondertusschen dient zij nog tot eene vrije uitvaart naar zee en tot uitwatering van onderscheidene meren en stroomen, zijnde zij thans nog van veel belang, omdat men bij hoog binnenwater, wanneer de gelegenheid daartoe gunstig is, daardoor veel water loozen kan. De vaart derwaarts is bekend bij den naam van Ee of Ea, en wordt op sommige kaarten wel de Rijn genoemd. Uit het Slootermeer voortkomende, loopt zij door de stad Slooten en geeft eene zeer bekwame uitvaart naar buiten. Het peilmerk is 3.694 boven A. P.

Deze zijl, was naar het schijnt, weleer een grietenij-zijl men vindt althans aangetekend, dat aan den Heer S. van Osinga, op zijn verzoek, in het jare 1644, vrijheid verleend werd tot het heffen van eenen matigen tol op de uit- en invarende schepen, om daaruit de kosten goed te maken, die vereischt werden, om de zijl behoorlijk te verdiepen en te onderhouden; doch thans komt zij ten laste en voordeele der provincie.

Bij Takozijl, op den dijk, staat een zeer goed gebouw, bewoond door den sluiswachter, die, door het ophalen van seinvlaggen, de uit zee of van binnenlands komende schepen te kennen geeft, of er bij Takozijl genoegzame diepte van water staat, om zich van deze havensluis te bedienen, dat niet altijd het geval is.

Bij deze zijl werd, in het jaar 1435, een blokhuis opgeworpen door de Vetkoopers, tegen de bezetting van Fox te Slooten, die zich van deze haven zocht meester te maken; doch in het volgende jaar werd de Groninger bezetting, die zich daarop bevond, na reeds vergeefs door de Sneekers, die het huis Harinxma te Slooten ingenomen hadden, belegerd te zijn geweest, door eenen zwaren storm genoodzaakt het ondermijnde gebouw te verlaten.

Bron: vanderaa.tresoar.nl

Tacozijl ligt op de grens van de voormalige gemeenten Gaasterlân-Sleat en Lemsterland bij de monding van de Ee in het IJsselmeer, tussen Lemmer en Sondel. Het telt slechts enkele boerderijen, een sluis en een Joodse begraafplaats. Aan de oostkant (vlak bij Lemmer) staat het Ir. D.F. Wouda-gemaal, dat op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat.

De naam Tacozijl zou waarschijnlijk afgeleid zijn van de persoon "Taka", die bij de sluis woonde. Zijl is een woord voor spuisluis.

De Joodse begraafplaats 'Tacozijl' (Fries: Joadetssjerkhôf 'Teakesyl') in Friesland is gelegen bij Tacozijl. Ze heeft een oud en een nieuw gedeelte.

Het oudste gedeelte werd omstreeks 1802 ten behoeve van de Joodse gemeenschap in Lemmer aangekocht en lag vlak achter de zeedijk. Omdat de begraafplaats door zijn lage ligging regelmatig overstroomde en daardoor onbruikbaar werd, is door de burgemeester in 1876 een aansluitend hoger gelegen perceel grond geschonken. Daar werd een nieuwe begraafplaats ingericht. Er staan in 2010 op de begraafplaats nog 29 grafstenen. Op het oude gedeelte 21 en op het nieuwe gedeelte 8. De oudste steen dateert van 1817. In 1938 vond de laatste begrafenis plaats.

Op de begraafplaats bevindt zich ook een herinneringsmonument aan het feit dat drie Lemster Joden die in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetters werden gedeporteerd, in het vernietigingskamp Auschwitz hun einde hebben gevonden.

In 1989 werd door een groep Lemsters de stichting Joodse Begraafplaats Tacozijl opgericht. Doel was de zwaar verwaarloosde begraafplaats te renoveren. Deze stichting zorgt nog steeds voor het onderhoud. Het beheer is namens de eigenaar het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap in handen van It Fryske Gea.

Joodse begraafplaats bij Tacozijl

BAUKE BOERSMA

Tacozijl – Tacozijl, het buurtschap ten oosten van Lemmer, bestaat uit een paar boerderijen, drassige weilanden en een inlaatsluis van Wetterskip Fryslân. Er is ook een oude joodse begraafplaats, maar dat moet je weten. Het kerkhof is slechts 0,2 hectare groot en ligt enkele meters lager dan de weg die er langs loopt. De zerken gaan bovendien verscholen tussen de bomen en het struikgewas. Wie niet oplet, en het bordje mist dat aan het hek hangt, is het kerkhof zo voorbij.

De joodse begraafplaats bij Tacozijl werd in gebruik genomen in 1802. In dat jaar kocht de joodse gemeente van Lemmer het stuk grond aan de Plattedijk, toen nog de hoofdweg naar Gaasterland. Het aangekochte perceel lag zo laag dat de Lemster joden voortdurend geconfronteerd werden met wateroverlast. Daar kwam in 1876 verbetering in, doordat de toenmalige burgemeester van Gaasterland, jonkheer Van Swinderen, de joodse gemeente een stuk grond schonk dat wat hoger lag en aan de begraafplaats grensde. Het kerkhof bestaat dus eigenlijk uit twee delen: een laaggelegen deel en een hooggelegen deel. Beide delen vormen nu een geheel. De begraafplaats wordt omzoomd door een boomwal en een slootje.

Op het laagste deel van de begraafplaats staan 21 grafzerken. Het zijn de oudste graven. Sommige zerken zijn wat scheefgezakt, met mos begroeid, verweerd door de tijd. Soms staan de geboorte- en sterfdatum alleen vermeld volgens de joodse kalender. Er zijn grote en kleine stenen. Op één van de kleinste zerken staat: ‘Hier rust David Levi de Jong, oud bijna 3 jaren, overleden den 4 april 1865’. Even verderop ligt Diena Gobus. Op haar steen is de heilwens verwoord in de Latijnse letters H.A.R.I.V.: ‘haar as ruste in vrede’. Diena Gobus overleed op 29 oktober 1889, op 62-jarige leeftijd. Simon Jacobs is de laatste die bij Tacozijl werd begraven. Hij ligt op het hogere gedeelte, samen met nog zeven anderen. Simon Jacobs werd geboren op 26 oktober 1850 en overleed op 30 september 1938.

Het kerkhof ligt er goed onderhouden bij, mede dankzij de stichting joodse begraafplaats Tacozijl. Deze stichting, die in 1986 werd opgericht, beheert de begraafplaats in opdracht van het Nederlands Israëlisch Kerkgenootschap in Amsterdam. ,,We hebben het onderhoud op ons genomen omdat het kerkhof destijds sterk verwaarloosd was. Wij laten het gras maaien en zorgen ervoor dat de opschriften leesbaar blijven’’, vertelt F. Kottier, secretaris van de stichting.

Het Nederlands Israëlisch Kerkgenootschap verbood het plaatsen van een bankje op de begraafplaats, vertelt Kottier. ,,Dat past niet in de joodse traditie. Een begraafplaats moet ongerept blijven.’’

Kottier is goed thuis in de geschiedenis van de joodse gemeenschap in Lemmer. Aan het begin van de negentiende eeuw, toen de begraafplaats werd aangelegd, telde deze gemeenschap enkele tientallen zielen. De meeste joden woonden in Lemmer, een enkeling in een omliggend dorp. In 1885 bereikte de joodse gemeente met 162 zielen haar grootste omvang. Daarna daalde het aantal joden, zoals overal in Fryslân.

Toen de Tweede Wereldoorlog begon woonden er nog drie joden in de gemeente. Het waren Sarah Blok, haar broer Jozeph, en Jantje Jacobs, wijkverpleegster in Echtenerbrug. Zij werden alle drie op 19 november 1942 omgebracht in Auschwitz. Op de begraafplaats bij Tacozijl is in 1990 een monument geplaatst ter nagedachtenis aan de gedeporteerde joden uit Lemmer. Op de gedenkplaat staan verschillende opschriften, waaronder: ‘Oantinken liedt ta ferlossing. Ferjitten ta ballingskip’.

Het monument heeft Sarah en Jozeph Blok en Jantje Jacobs symbolisch herenigd met hun ouders. Die liggen alle vier bij Tacozijl begraven. Aan de winderige boorden van het IJsselmeer mogen zij ,,rusten en opstaan tot uw bestemming aan het einde der dagen”, zoals het Bijbelboek Daniël hen heeft beloofd.

De nummering der Grafstenen te Tacozijl.

01: Duifje Heiman de Jong -Dochter van Heiman de Jong en Mettha Salomons, overleden op 12 april 1859 te Bolsward. Gehuwd met Salomon Garson Blok (02). Kind(eren): Garson 11, Krisje 10, Lea 9, Mette 3, Sara 1

02: Salomon Garson Blok -Overleden op op 14 oktober 1852. Naam aanneming inschrijving in 1811 te Lemmer. Zoon van Garson Blok (Garson Blok, geboren in 1797 te Lemmer. Registratie in 1797 te Lemmer).

03: Levie Israels de Jong -Zoon van Israel de Jong en Sara Izaaks, overleden op 27 maart 1873. Gehuwd met Duifje Mozes van der Woude, geboren op 22 februari 1832 te Lemmer, dochter van Mozes Abrahams van der Woude en Mette Salomons Blok.

04: Sara Izaaks -Geboren in 1775, overleden op 8 juli 1867. Dochter van Victor Izaaks en Berendina Blok. Gehuwd met Israel Heimans de Jong, zoon van Heiman Israels de Jong en Mette Moses. Overleden op 20 juni 1837 te Lemmer

05: Symon Heymans de Jong. -Geboren in 1785, overleden op 14 juli 1848. Zoon van Heijman Israels de Jong en Mette Mozes Blok. Gehuwd met Jantje Jacobs Elkan. (Jantje Jacobs Elkan, Lemsterland, 6 november 1883-Auschwitz, 19 november 1942).

06: Salomon Jacobs Blok  -1791 Zeeland, Berg en Dal, overleden op 18 jul 1853 te Lemmer. Zoon van Jacob Gerson Blok en Johanna Abrams. Gehuwd met Hendrikje Jacobs Elkan, overleden op 22 mei 1877 te Lemmer. Kind(eren): Sara Salomon Blok en Hartog Blok. Graf

07: Jacob Meyer Els, 1761, overleden op 23 april 1817 te  Lemmer. Zoon van Meyer Jacob Els en
Vrouwtje David Swaab.

08: David Levi de Jong  -Geboren op 10 juni 1862, overleden op 4 april 1865. Zoon van Levi David de Jong en Bela Blok?. Op het laagste deel van de begraafplaats staan 21 grafzerken. Het zijn de oudste graven. Sommige zerken zijn wat scheefgezakt, met mos begroeid, verweerd door de tijd. Soms staan de geboorte- en sterfdatum alleen vermeld volgens de joodse kalender. Er zijn grote en kleine stenen. Op één van de kleinste zerken staat: ‘Hier rust David Levi de Jong, oud bijna 3 jaren, overleden den 4 april 1865’. Graf 

09: Mozes Abraham van der Woude -Geboren op 18 februari 1802 te Oldemarkt, overleden op 20 september 1877 te Lemmer, zoon van Abraham van der Woude en Hanna Mozes. Gehuwd met Mette Salomons Blok, geboren op 14 juni 1807 te Lemmer, overleden op 29 augustus 1888 te Lemmer, dochter van Salomon Gersons Blok en Duifje Heimans de Jong Graf

10: Duifje van der Woude -Geboren op 22 februari 1832, overleden op 29 juli 1879, dochter van Moses Abrahams van der Woude en Mette Salomons Blok. Gehuwd met Levie de Jong, overleden op op 27 april 1873 te Lemmer, zoon van Israël de Jong en Sara Iszaaks.

11: Hendrikje Elkan -Overleden op 22 mei 1877 dochter van Jacob Elkan en Bela Klein. Gehuwd met Salomon Blok. Zie ook: Blok, Fam. Lemmer

12: Sara van Messel -Geboren in 1803, overleden op 14 mei 1880, dochter van Salomon Gomperts van Messel en Jantje Tobias Benjamins. Gehuwd met Garçon Israëls de Jong, zoon van Israel Heijmans de Jong en Sara Isaacs Blok.

13: Sara (Saartje) de Jong -Geboren op 29 april 1822, overleden op 13 maart 1881 dochter van Symen Heimans de Jong en Jantje Jacobs Elkan. Gehuwd met (haar neef) Heiman Israëls de Jong, geboren op 31 oktober 1818 te Lemmer, zoon van Israel Heiman de Jong en Sara Isaacs.

14: Salomon Jozeph Blok -Geboren in 1875, overleden op 16 januari 1885. Graf

15: Salomon Culp -Geboren 25 januari 1872 te Lemmer, overleden op 29 januari 1885 te Lemmer, zoon van Baruch Culp en Mette Salomons de Jong.

16: Esther van der Hak -Overleden op 27 juli 1887. Gehuwd met Abraham Salomon de Jong, wonende te Lemmer, zoon van zoon van Salomon de Jong en Hendrikje van der Woude.

17: Abraham van der Woude -Geboren op 31 juli 1838 te Lemmer, overleden op 1 april 1888 te Lemmer, zoon van Mozes Abrahams van der Woude en Mette Salomons Blok. Gehuwd met Bilha Haaxma, geboren op 3 november 1844 te Hindeloopen, dochter van Joel Levy Haaxma en Tjitske Rienks de Jong.

18: Abraham Salomon de Jong -Overleden op 1 augustus 1889 te Lemmer, zoon van Salomon de Jong en Hendrikje van der Woude. Gehuwd met Esther van der Hak.

19: Dina Gobus -Geboren op 25 september 1827 geboren te Uithoorn, overleden op 25 oktober 1889 te Lemmer, dochter van Meijer Joseph Gobus en Duifje de Groot. Gehuwd met Heiman de Jong.

20: Simon de Jong -5 maart ? 

21: Mette de Jong -Geboren op 19 juni 1833 te Lemmer, overleden op 24 oktober 1895 te Lemmer. Gehuwd met Baruch Culp, geboren op 16 januari 1844 te Oude Pekela. Graf 

22: Heiman Jacobs - Geboren in 1858 te Lemmer, overleden op 14 december 1923, zoon van Asser Jacobs en Mette Siemens de Jong. Gehuwd met Duifje van Dam, geboren op 21 oktober 1847 te Zevenhuizen gemeente Leek, dochter van Simon van Dam en Jantje van der Reis.

23: Froukje Davidson-Velleman - Geboren op 11 maart 1851 te Sneek, overleden op 8 juli 1923, dochter van Salomon Velleman en Mietje Mendels. Gehuwd met Marcus Davidson, zoon van Salomon Davidson en Betje Mendels.

Zie ook: Davidson. Fam. uit Lemmer

En: Elsje Mendels-Davidson en gezin

24: Naatje Schrijver -Geboren op 13 december 1842 te Lemmer, overleden 2 november 1917, dochter van Meijer Abraham Schrijver en Sara David van Emden. Gehuwd met Hartog Blok, geboren op 23 oktober 1840 te Lemmer, overleden op 1 oktober 1915 te Lemmer, zoon van Salomon Jacobs Blok en Hendrikje Jacobs Elkan.

25: Sara Salomon Blok -Geboren op 3 april 1838 te Lemmer, overleden op 26 juni 1916, dochter van Meijer Abraham Schrijver en Sara David van Emden. Gehuwd met Hartog Blok, zoon van Salomon Jacobs Blok en Hendrikje Jacobs Elkan Blok. 

26: Salomon Jacob Blok -Geboren in 1791 te Middelharnis, overleden op 18 juli 1853 te Lemmer, zoon van Jacob Blok en Johanna de Leeuw. Gehuwd met Hendrikje Elkan, dochter van Jacob Elkan en Bela Klein

27: - Jette Meyer -Geboren in 1842 te Emden-Hannover, overleden op 19 mei 1914 te Lemmer dochter van Simon Meyer en Gella Pels. Gehuwd met Abraham van der Woude, geboren op 31 juli 1838 te Lemmer, overleden op 1 april 1888 te Lemmer, zoon van Mozes Abrahams van der Woude en Mette Salomons Blok.

28: Simon Jacobs -geboren op 26 oktober 1850 te Blokzijl, overleden op 30 september 1938 te Heerenveen, zoon van Asser Jacobs en Mette Simon de Jong. Gehuwd met Mina Serphos, geboren op 21 februari 1859 te Enschede, overleden op 13 maart 1943 te Westerbork, dochter van Josua Serphos en Betje Polak.

29: Duifje van Dam -Geboren op 21 oktober 1847 te Zevenhuizen, Groningen, overleden op 23 december 1934 te Lemmer, dochter van Simon van Dam en Jantje van der Reis. Gehuwd met Jacob Jacobs (1) geboren op 3 oktober 1848 te Blokzijl, Overijssel, overleden op 11 maart 1889 te Lemmer, zoon van Asser Jacobs en Mette Simon de Jong. (2) Heiman Jacobs, geboren op 19 oktober 1858 te Lemmer, overleden op 14 december 1923 te Lemmer, zoon van Asser Jacobs en Mette Simon de Jong.

De kern van de buurtschap heeft altijd rond, wat van oorsprong een scheepvaartsluis was gelegen. Deze sluis is waarschijnlijk rond 1300 gebouwd. In 1953 werd er een nieuwe sluis gebouwd. De naam Tacozijl zou waarschijnlijk afgeleid zijn van de persoon Take of Taka, die bij de sluis woonde. Zijl is een woord voor spuisluis. De plaatsnaam werd in 1475 vermeld als Taeckazyl, in 1482 als Nya syl, in 1483 als Taka-zyl, in 1488 als Taecke-syl en in 1568 als Takeziel.

In de in 1788 uitgegeven boek Vereenigde Nederlanden, vijftiende deel valt te lezen dat Tacozijl in 1495 nog de enige goede haven was van Westergo maar dat de passage minder geschikt was voor zware schepen. In dat jaar werd er een blokhuis, soort van fort gebouwd om een overmeestering van het leger dat werd aangevoerd door Nittert Fox te voorkomen, in de strijd tussen de Schieringers en Vetkopers.

De Sondelerdijk, een slaperdijk tussen Sondel en Tacozijl werd in 1725 voltooid. Evenredig langs die dijkt loopt de Sondelervaart die in 1846 werd verbreed waardoor ook de dijk moest worden aangepast.

Bij de sluis heeft er lang een herberg gestaan. In 1905 werd deze herberg een woning met boerderij toen de drankvergunning werd ingetrokken. De boerderij brandde in 1935 af. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de betonnen brug van Tacozijl door de Duitsers opgeblazen. Later werd deze weer herbouwd. In 1928 was de brug al eens vervangen, voor die tijd was er een ophaalbrug gelegen.

De kern van de buurtschap is tegen het eind van de 19e en begin 20ste eeuw wat uitgedund geraakt. Zo bestaat de kern slechts uit enkele boerderijen, de sluis en een Joodse begraafplaats. Het relatief grote buitengebied van Tacozijl geraakte pas in de loop van de twintigste eeuw vast bewoond waardoor het aantal inwoners juist is gestegen.

Tot 1944 lag de buurtschap geheel in de gemeente Gaasterland. Daarna werd het opgedeeld over de gemeenten Gaasterland (per 1984 Gaasterland-Sloten) en Lemsterland. Per 2014 ligt de buurtschap weer in één gemeente, de gemeente De Friese Meren. De bewoning is qua adressering wel verdeeld, het grootste deel valt onder Lemmer en een klein deel valt onder Sondel.

Aan de oostkant, op het Oudmirderveld is er op het eind van 20ste eeuw een industrieterrein ontwikkeld, tegenover de Prinses Margrietsluis.

Bron: Wikipedia

1871: Zie ook: www.riedo.nl

De Watermolen in het buitendijks land, genaamd „De Uitheiing", bij Tacozijl.

Foto van af de stoomgemaal brug genomen op de achtergrond de Mutserd

• Zie ook: het Ir. D.F. Wouda-gemaal